Obnova crkve u Rogačici

U crkvi Svetog Vaznesenja Gospodnjeg u Rogačici u toku je konzervacija i restauracija ikona ikonostasa, nastalih polovinom 19.veka. Reč je o 23 ikone koje je su oslikali Dimitrije Posniković i Milija Marković, najpoznatiji likovni umetnici i freskopisci tog doba. Ideja sveštenika rogačičke crkve da se ikonostas, koji je bio u izuzetno lošem stanju, obnovi traje godinama ali nedostatak sredstava odlagao je taj posao sve do ove godine. Sredstva u iznosu od 2.5 miliona dinara obezbeđena su projektom kojim je Narodni muzej Užice konkurisao kod Ministarstva kulture i informisanja. 

Četiri slikara konzervatora iz Narodnog muzeja Užice i Zavoda za zaštitu spomenika Kraljevo, svojim znanjem i preciznom rukom, vraćaju ikonama sjaj i lepotu koju su imale 1857.godine kada su ih oslikali Dimitrije Posniković i Milija Marković, kada je i nastao ikonostas crkve u Rogačici. Zub vremena je uzimao danak, pa su u međuvremenu nevešti slikari na ikone nanosili nove slojeve drugih boja, što je narušilo njihovu autentičnost. Jedan od pokušaja konzervacije takvog tipa zabeležen je 1953. godine.

Preslikavanje ikona je rađeno više navrata ali ti pokušaji konzervacije su bili nestručni pa je ikonostas dobio drugačiji izgled. Naš zadatak je da sve te slojeve skinemo i dođemo do prvobitnog koga su radili Posniković i Marković. Mi pokušavamo sada da oživimo taj izgled ikonostasa i da se njihova umetnička dela ponovo predstave u obliku u kom su bila. Sve ikone su rađene na drvetu, kao i ikonostas a čitava priprema rađena je skromno, sa tankim slojevima. Posao na kome radimo je vrlo kompleksan i prate ga nepredviđeni momenti – kaže za Nova.rs autor projekta, slikar konzervator Dragan Tomanović.

U radove koji se izvode u crkvi Svetog Vaznesenja Gospodnjeg, uključen je i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture sa kojim je rađena potrebna fizičko hemijska analiza kojom su utvrđeni prvobitno korišćeni materijali, boje i veziva kojima su ikone oslikane.

Posniković je u stilu klasicizma slikao jajčanom temperom a kasnije su ikone preslikavane uljanim bojama. Sada je to možda i dobro jer se tiče dva različita veziva koja se različitim rastvaračima mogu skidati do prvobitno oslikanog dela. Koristimo reverzibilne materijale koji čine osnovni princip konzervacije. Retuši se rade akvarelom, to su obnovljivi materijali, boje koje je moguće skinuti ako kasnije nekada bude rađena neka nova konzervancija. Projekat je tako i koncipiran, što nije bilo predviđeno u prethodnim obnavljanjima kada su korištene uljane boje – dodaje Tomanović.

Uklanjanje slojeva koji su u međuvremenu nanošeni, otkriva i oštećenja na ikonama. Kako se takvi problemi prevazilaze, pitali smo slikara restauratora Duška Jovanovića iz kraljevačkog Zavoda za zaštitu spomenika kulture koji sa svojim kolegama radi na retuširanju ikona.

Kod retuše je važno da slikari izbegnu lični pečat u radu, to je u ovom slučaju nedopustivo. Bez obzira na njegov kvalitet slikarstva, slikar u retušu mora da slika tehnikom i na načn kako su to radili slikari u izvornom nastajanju slikarskih dela. Uglavnom imamo dovolno podataka da možemo da uradimo retuš ali se dešava i da nedostaje neki deo slike. U tom slučaju se radi tonski retuš koji tu površinu prilagođava i uklapa, tako da oko posmatrača to vidi kao jednu celinu, rekao nam je Jovanović.

Pored ikonostasa, Dimitrije Posniković i Milija Marković su oslikali i živopis na zidovima ovoh hrama. On je nastao u istom periodu kada je rađen i ikonostas. Ni njihov sadašnji izgled nije autentičan jer je u donjim zonama takođe došlo do delimičnog preslikavanja fresaka i dodavani su natpisi. Kako su godinama u crkvi paljene sveće, na njima je primetan i veliki sloj čađi. Deo ikona je čak i prekrečen a želja sveštenika a i zavoda je da se i na njima izvrše konzervatorski radovi kako bi se crkva kompletno vratila svom prvobitnom izgledu.

U oltaru se nalazi žrtvenik ili časna trpeza, izrađena od kamena. Nije poznato da li je on nastao u vremenu građenja crkve ili je kasnije donet ali u svakom slučaju ima veliku estetsku i umetničku vrednost.

Crkva Svetog Vaznesenja Gospodnjeg u Rogačici, građena je od 1848. do 1851. godine, kao bazilikalni hram pravougaone osnove sa pevničkim ispustima na bočnim fasadama, širokom apsidom i zvonikom na zapadnoj strani. To je bio tip crkava koje su u tom periodu građene, stil koji je posle Drugog srpskog ustanka bio usvojen kao zvaničan stil gradnje sa delimičnim uticajem iz Vojvodine gde su rađeni hramovi sa baroknim kupolama.

Projektant i graditelji ove crkve nisu poznati ali je na njoj primetno ponavljanje tradicionalnih elemenata nacionalne arhitekture raške škole, sama crkva je klasicistička, eklektička. Rađena je kamenom i u kombinaciji sa opekom. Pod u crkvi je do 1997. godine bio kameni kada je zamenjen drvetom a ideja je da se i on vrati u prvobitno stanje.

Crkva stara oko 170 godine, ima estetsku, vizuelnu i prostornu vrednost.  Nalazi se na izdignutom delu doline u Rogačici, koja je nekada bila varoško središte ovog kraja, još pre Bajine Bašte. Svedoči jednom vremeni gradnje, oslikavanja i načina života što potvrđuje i bogata arhivska građa koju poseduje. Na njoj se nalaze i spomen ploče na kojima su ispisana imena stradalih boraca raznih ratova.

Izvan porte, na crkvenom zemljištu, među borovima nalazi se obeležje postavljeno pre desetak godina, u spomen stradalim austrougarskim vojnicima. Naime, prilikom izvođenja nekih radova, pronađena je masovna grobnica sa posmrtnim ostacima čije poreklo do tada nije bilo poznato. Kasnije je, na osnovu zapisa i crkvenih protokola, ustanovljeno da su tu sahranjeni austrougarski vojnici koji su umrli od epidemije kojom su bili zaraženi. Detaljnijih podataka nema ali se na tom mestu nalazi veliki drveni krst, spomen umrlim vojnicima.